Najstarszy polski dinozaur – Velocipes guerichi

Autorzy: Tomasz Skawiński, Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Mateusz Tałanda, Dawid Surmik, Grzegorz Niedźwiedzki


Od początku XXI wieku z terenu Polski opisuje się wiele skamieniałości triasowych gadów, bliskich dinozaurom, takich jak słynny silezaur czy kontrowersyjny Smok wawelski. Mniej znany jest fakt, że szczątki uznawane za dinozaury odkryto na terenie dzisiejszej Polski już w XIX wieku. Ponieważ znaczne obszary Polski leżały wtedy na terytorium Niemiec, odkrycia te były dokonywane przeważnie przez niemieckich paleontologów. Jednym z takich domniemanych dinozaurów jest Velocipes guerichi. Jego niekompletna kość została odkryta pod koniec XIX wieku w Kocurach koło Dobrodzienia (Kotzuren bei Guttentag) i opisana w 1932 roku przez wybitnego niemieckiego paleontologa Friedricha von Huenego. Huene uznał, że należała ona do „celurozaura” (wówczas do tej grupy klasyfikowano prawie wszystkie niewielkie teropody). W swojej wielkiej pracy „Paläontologie und Phylogenie der niederen Tetrapoden” (Paleontologia i filogeneza niższych czworonogów) w 1956 roku zaklasyfikował go do rodziny Halticosauridae, obejmującej teropody dość bliskie m.in. celofyzowi.

W późniejszych latach paleontolodzy, o ile w ogóle zajmowali się tym taksonem, ograniczali się do stwierdzenia, że należy on do rodziny Podokesauridae lub Procompsognathidae (również obejmujących teropody bliskie celofyzowi). W połowie lat 80. XX wieku zaczęto kwestionować ważność Velocipes. Samuel Welles zasugerował, że to prawdopodobnie to samo zwierzę, co Liliensternus. David Norman nie był w stanie określić, jaka to kość. W 2000 roku Oliver Rauhut i Axel Hungerbühler stwierdzili, że jest ona tak źle zachowana, że nie sposób ustalić, co to za kość i do jakiego należała zwierzęcia. Podsumowali więc, że Velocipes to niemożliwy do identyfikacji kręgowiec. Prawdopodobnie jednak żaden z tych autorów nie widział kości Velocipes na własne oczy. Znajdowała się ona w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym i Muzeum Uniwersytetu Hamburskiego. Hamburg bardzo ucierpiał jednak podczas nalotów alianckich w trakcie II wojny światowej. Bomby nie oszczędziły również muzeum – wiele skamieniałości uległo zniszczeniu. Jak sądzono, kość Velocipes również.

W tym miejscu swoją rolę odegrała część redakcji Dinozaury.com. Kłopoty przy tworzeniu opisu Velocipes do Encyklopedii Dinozaury.com sprawiły, że Dawid Mazurek zainspirował nas do samodzielnego zajęcia się tematem. Skontaktowaliśmy się z muzeum w Hamburgu, ale usłyszeliśmy, że kość prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kilka tygodni później, ku naszemu zdumieniu, dostaliśmy wiadomość, że skamieniałość Velocipes jednak przetrwała wojnę i została odnaleziona! Teraz należało udać się do Hamburga, dokładnie opisać i sfotografować kość, co też poczyniliśmy w listopadzie 2012 roku wraz z Kołem Naukowym Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Warszawskiego.

002

Holotyp Velocipes guerichi – kość strzałkowa.

Mając już gotowy opis i zdjęcia mogliśmy przystąpić do dokładnych porównań z wieloma kośćmi różnych mezozoicznych gadów. Po wielomiesięcznych badaniach byliśmy już niemal pewni, że jest to kość strzałkowa teropoda podobnego do dilofozaura i lilienszterna – tak jak sądził Huene osiemdziesiąt lat wcześniej! Wskazuje na to wklęsłość na przyśrodkowej powierzchni kości oraz dobrze wykształcony guzek, do którego za życia zwierzęcia przyczepiał się mięsień biodrowo-strzałkowy, odpowiadający za prostowanie kończyny w stawie kolanowym. Kość, mimo iż niekompletna, jest stosunkowo duża i masywna, co sugeruje, że Velocipes był dość dużym zwierzęciem, mogącym mierzyć ponad 4 m długości i ważącym ponad 100 kg. „Ponowne odkrycie” Velocipes dowodzi, że tak duże teropody faktycznie zamieszkiwały tereny dzisiejszej Polski pod koniec triasu.

Co więcej – w 2015 roku przeprowadzono pierwsze wykopaliska w Kocurach, na nowo odkrywając zapomnianą późnotriasową lokację. Wyprawa rekonesansowa przyniosła kilka nowych skamieniałości gadów lądowych – pierwszych od niemal stu lat! Planujemy kolejne wykopaliska i, któż wie, być może więcej kości Velocipes?

Velocipes guerichi

Velocipes guerichi – wizja artystyczna. Autor: Jakub Kowalski



Więcej o Velocipes w Encyklopedii Dinozaury.com

Oryginalna publikacja (w j. ang.):
Skawiński T., Ziegler M., Czepiński Ł., Szermański M., Tałanda M., Surmik D., Niedźwiedzki G. 2016. A re-evaluation of the historical 'dinosaur’ remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology.