Autor: Łukasz Czepiński
Korekta: Maciej Ziegler
26 X 2012
Do tej pory ślady piór odnaleziono we wszystkich grupach celurozaurów – u tyranozaurydów (np. opisywany niedawno Yutyrannus), komspognatydów, alwarezzaurydów, owiraptorozaurów, terizinozaurów, dromeozaurydów, troodontydów i, oczywiście, ptaków. Do skompletowania drzewa rodowego brakowało jedynie ornitomimozaurów. Była to jednak tylko kwestia czasu.
Gdy w 1995 roku dr Darla Zelenitsky z Royal Tyrrell Museum of Palaeontology (znana m.in. z odkrycia prehistorycznego, ciężarnego żółwia) znalazła szkielet Ornithomimus edmontonicus, zauważyła na jego kończynach przednich około siedemdziesięciu dziwnych, prostych, czarnych śladów. Geneza tych pozostałości była tajemnicą aż do roku 2009, kiedy to Frank Hadfield, biznesmen z Drumheller w stanie Alberta (Kanada), przesłał do Royal Tyrrell Museum dwa odkryte przez siebie okazy ornitomima. Jeden z nich był młody, prawdopodobnie padł osiągnąwszy wiek jednego roku, zaś drugi, dorosły, był pozbawiony kończyn przednich. Na obu okazach Zelenitsky zauważyła gęstą powłokę drobnych filamentów – głównie na tułowiu, szyi, plecach i kończynach (u młodego również na przednich). Każdy z filamentów mierzył ok. 50 mm długości i 0,5 mm szerokości. Okazało się, że reprezentują one wczesny etap ewolucji upierzenia – stadium tzw. „protopióra”. Zelenitsky przebadała raz jeszcze okaz odnaleziony w roku 1995, i ustaliła, że dziwne ślady na kończynach przednich były pozostałościami po wyraźnie długich piórach.
Młody Ornithomimus (okaz TMP 2009.110.1) z widocznymi nitkowatymi piórami.
Źródło: Zelenitsky et al. 2012.
Odmienność piór u młodych i dorosłych osobników każe sądzić, że ornitomimy (a zapewne i inne celurozaury) zmieniały upierzenie w trakcie wzrostu. Co więcej, ponieważ dłuższe pióra „skrzydeł” (nie można tu mówić o skrzydłach w prawdziwym tego słowa znaczeniu) pojawiały się dopiero u dojrzałych zwierząt, należy przypuszczać, że miały one znaczenie związane z reprodukcją – choćby w zalotach, do zwracania na siebie uwagę potencjalnego partnera (podobnie jak to robią dzisiejsze pawie), czy przy wysiadywaniu jaj w gnieździe.
Co więcej – omawiane szkielety ornitomimów zostały znalezione w osadach prehistorycznej rzeki, które przekształciły się w piaskowiec. Jak dotąd zdecydowana większość pierzastych nie-ptasich dinozaurów była odkrywana w drobnoziarnistych osadach – jak te w Liaoning (Chiny) – a powszechnie uznawano, że w gruboziarnistym piaskowcu nie jest możliwe zachowanie drobnych szczegółów delikatnych struktur. Daje to szanse na kolejne odkrycia opierzonych dinozaurów – sęk w tym, by odkrywcy skamieniałości byli w stanie rozpoznać ślady piór zanim zostaną zniszczone w trakcie wydobywania skamieniałości, czy późniejszej preparacji.
Literatura:
Zelenitsky, D., Therrien, F., Erickson, G., DeBuhr, C., Kobayashi, Y., Eberth, D., Hadfield, F. 2012. Feathered non-avian dinosaurs from North American provide insight into wing origins. Science. 338, 510-514
Brian Switek na Dinosaur Tracking [j. angielski]
Ed Yong na Not Exactly Rocket Science [j. angielski]
News na Eurekalert [j. angielski; wideo]
Wpis na NewScientist [j. angielski]
Rekonstrukcja przyżyciowa upierzonych ornitomimów – młodego i dorosłego osobnika. Autor: Julius Csotonyi
